Έκθεση για την Ελληνική Οικονομία
4 - 2016
26 Ιανουαρίου 2017
Γενική εικόνα
• Σταθεροποίηση της οικονομίας (μάκρο, δημοσιονομικά, επιμέρους δείκτες) το 2016 σε σχέση με το 2015
• Παραμένουν σημαντικές αβεβαιότητες ως προς την αξιολόγηση, δημόσιο χρέος, μεταρρυθμιστική δυναμική και τη συνολική εξέλιξη του προγράμματος
• Αναμένεται μεγέθυνση της οικονομίας το 2017, μάλλον στην περιοχή 1,5 – 2%
• Στόχος του 2,7% δύσκολο να επιτευχθεί καθώς έχει υπάρξει καθυστέρηση και υποτίμηση της ανόδου εισαγωγών
• Ζητούμενο αν δημιουργούνται οι συνθήκες για μεσοπρόθεσμη ανάπτυξη
Προοπτικές
• Διατηρήσιμη η βελτίωση στα «δίδυμα ελλείματα» ;
• Εξωτερικός τομέας: ανάπτυξη θα προσελκύσει εισαγωγές, απαιτείται δυναμική εξαγωγών (αγαθών και υπηρεσιών)
• Δημοσιονομικά: μείγμα φορολογίας και δαπανών
• Η οικονομία έχει ήδη διανύσει μεγάλο μέρος της απαραίτητης προσαρμογής. Έχει σφυγμό και, υπό συνθήκες, μπορεί να εκκινήσει μια πορεία ανάπτυξης
• Η αβεβαιότητα ως προς τη στόχευση και την αξιοπιστία αποτελεί τροχοπέδη
• Η πίεση για υψηλά μελλοντικά πρωτογενή πλεονάσματα είναι αντανάκλαση και ελλείμματος εμπιστοσύνης
Αποτίμηση
• Δημιουργείται η εντύπωση πως καταστροφικά αποτελέσματα δεν έχουν αποκλειστεί ως ενδεχόμενα. Το γεγονός δηλητηριάζει το εμπιστευτικό κλίμα και εμποδίζει την πορεία της οικονομίας
• Η πολύ υψηλή μεγέθυνση από το 2000 έως το 2008 στηρίχθηκε κυρίως σε εισροή κεφαλαίων και σε θετικές προσδοκίες. Απαιτείται μια ανάλογη θετική δυναμική αλλά αυτή πρέπει να έχει ως βάση τη σταδιακή αύξηση της παραγωγικότητας, ενώ η χρηματοδότηση θα είναι περισσότερο μετρημένη
Ειδικότερο κόστος της καθυστέρησης
• Φτωχότερα και πλέον αδύναμα στρώματα
• Στις σημαντικές επενδύσεις σε φυσικό κεφάλαιο (π.χ. πανεπιστήμια)
• Κίνδυνος και προκλήσεις από το διεθνές περιβάλλον (εξελίξεις στην ΕΕ, μείωση ελευθερίας εμπορίου)
Ανοικτή οικονομία
• Ανάπτυξη στο διεθνές πλαίσιο
• Εμπόδια εισόδου και κινητικότητας – εργαζόμενοι και επιχειρήσεις αποκλεισμένοι εντός των τειχών της οικονομίας
1. ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Σταθεροποίηση της παγκόσμιας ανάπτυξης το 2016, αβέβαιη η επιτάχυνσή της το 2017
Η μεγέθυνση της παγκόσμιας οικονομίας φαίνεται να σταθεροποιείται στη διάρκεια του 2016, αλλά σε χαμηλά επίπεδα. Το ΑΕΠ των χωρών - μελών του ΟΟΣΑ αυξήθηκε κατά 1,7% στο τρίτο τρίμηνο του 2016, έναντι ανόδου 1,6% στο προηγούμενο περυσινό τρίμηνο, και ανάπτυξης 2,3% στο αντίστοιχο τρίμηνο του 2015. Ο μέσος ρυθμός ανάπτυξης στα πρώτα τρία τρίμηνα πέρυσι στις χώρες του ΟΟΣΑ ήταν σαφώς εξασθενημένος σε σύγκριση με το 2015, στο 1,7%, έναντι 2,4% στην ίδια περίοδο του προηγούμενου έτους. Οριακή επιτάχυνση παρουσίασαν τόσο οι αναπτυσσόμενες, όσο και οι αναπτυγμένες οικονομίες. Στις πλέον αναπτυγμένες οικονομίες (G7) η άνοδος του ΑΕΠ διαμορφώθηκε στο τρίτο τρίμηνο στο 1,4%, από 1,3% στο αμέσως προηγούμενο. Σε καμία εξ' αυτών δεν σημειώθηκε ουσιαστική επιτάχυνση ή επιβράδυνση της ανάπτυξης. Αμετάβλητος ήταν ο ρυθμός μεγέθυνσης και στις μεγάλες ασιατικές αναπτυσσόμενες οικονομίες (Κίνα, Ινδία), ενώ στη Λατινική Αμερική συνεχίστηκε η επιβράδυνση της ύφεσης στη Βραζιλία. Παρά τις αρχικές προσδοκίες επιτάχυνσης της παγκόσμιας οικονομίας το 2016, οι ποικίλες προκλήσεις με τις οποίες αυτή ήρθε αντιμέτωπη εντός του έτους, όπως το δημοψήφισμα στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι προσφυγικές εισροές στην Ευρώπη, η κάμψη του διεθνούς εμπορίου και οι αναταραχές στις χρηματαγορές, είχαν ως αποτέλεσμα την επιβράδυνσή της σε σύγκριση με το 2015.
Οι κυριότεροι παράγοντες που θα επιδράσουν στο παγκόσμιο οικονομικό περιβάλλον στην αρχή του τρέχοντος έτους και στα πρώτα τρίμηνα του είναι: 1) η τάση στην τιμή του πετρελαίου, η οποία ανέρχεται μετά την απόφαση του Διεθνούς Ενεργειακού Φόρουμ τον προηγούμενο Σεπτέμβριο για μείωση της ημερήσιας παραγωγής του, 2) η δημοσιονομική πολιτική που θα ασκηθεί από τη νέα κυβέρνηση στις ΗΠΑ, καθώς και στην Κίνα, αλλά και η εμπορική πολιτική των ΗΠΑ εφεξής, 3) οι ανερχόμενες τάσεις προστατευτισμού των εθνικών οικονομιών, ιδίως μετά το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος στο Ηνωμένο Βασίλειο, καθώς και οι επιπτώσεις της εξόδου του από την ΕΕ, 4) οι παραμένουσες γεωπολιτικές εντάσεις σε Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική και τα προσφυγικά ρεύματα που προξενούνται από αυτές.
Η συνέχιση του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης στην Ευρωζώνη και η -πλέον πιθανή- άσκηση επεκτατικής δημοσιονομικής πολιτικής από τη νέα διοίκηση στις ΗΠΑ θα ενισχύσουν τη ζήτηση βασικών εμπορευμάτων από τις αναπτυσσόμενες οικονομίες κατά το τρέχον έτος, υπό την αίρεση ότι δεν θα υιοθετηθεί εφεξής στις ΗΠΑ μια προστατευτική εμπορικής πολιτικής. Ειδικά οι οικονομίες των χωρών - παραγωγών πετρελαίου ευνοούνται ήδη από το τελευταίο τρίμηνο του 2016 από την απόφαση για περιορισμό της ημερήσιας παραγωγής του. Στην Κίνα, η εφαρμογή υποστηρικτικής δημοσιονομικής πολιτικής συνεχίζει να τονώνει την οικονομία της, όμως δεν διαφαίνεται πρόοδος στην επίλυση διαρθρωτικών προβλημάτων της, όπως το αυξημένο εταιρικό χρέος, ειδικά των κρατικών επιχειρήσεων. Από την άλλη πλευρά, τη μεγέθυνση της οικονομίας της Ινδίας, η οποία αναπτύχθηκε το 2015 ταχύτερα από την Κίνα, υποσκάπτει η διαδικασία μετάβασης σε νέα χαρτονομίσματα.
Σε ότι αφορά τις αναπτυγμένες οικονομίες, η αλλαγή διοίκησης στις ΗΠΑ αναμένεται να μεταβάλλει την ακολουθούμενη οικονομική πολιτική. Ωστόσο τα ενδεχόμενα σενάρια είναι πολλά και παρότι κάποια είναι πιο πιθανά, όπως αυτό για υιοθέτηση μιας επεκτατικής πολιτικής, προς το παρόν παραμένει ασαφές το ποιο θα ακολουθηθεί. Πάρα ταύτα, η αύξηση των βραχυπρόθεσμων επιτοκίων τον περασμένο Δεκέμβριο από την κεντρική τράπεζα των ΗΠΑ έχει ενισχύσει σημαντικά τη μεταφορά κεφαλαίων, και από αναδυόμενες οικονομίες. Στην Ευρωζώνη, η συνέχιση του προγράμματος ποσοτικής επέκτασης θα επενεργήσει αποτρεπτικά σε μια νέα επιβράδυνση της ανάπτυξής της. Σε αυτή την εξέλιξη ενδέχεται να οδηγήσει κυρίως η διαδικασία αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ και οι επενέργειές της. Αβεβαιότητα και στάση αναμονής στις οικονομίες και τις αγορές προξενούν οι επερχόμενες εκλογές σε χώρες της Ευρωζώνης φέτος (Ολλανδία, Γαλλία, Γερμανία). Το αποτέλεσμα για Brexit, οι μεταναστευτικές ροές των τελευταίων ετών και οι πράξεις βίας έχουν κλιμακώσει τον πολιτικό σκεπτικισμό στην Ευρώπη. Αυτό το πολιτικό ρεύμα αναμένεται να αποτυπωθεί στους μετεκλογικούς συσχετισμούς πολιτικών δυνάμεων, επηρεάζοντας πιθανότατα και το μείγμα ασκούμενης πολιτικής.
Υπό αυτές τις συνθήκες και τις προοπτικές στην παγκόσμια οικονομία, οι πρόσφατες προβλέψεις διεθνών οργανισμών για τη μεγέθυνση της παγκόσμιας οικονομίας το 2016 δεν αναθεωρήθηκαν σε σύγκριση με προηγούμενες, καταλήγοντας εκ νέου σε ρυθμό οριακά υψηλότερο του 3,0%, όπως πρόπερσι, εκτίμηση η οποία δεν διαφέρει από αυτή του ΙΟΒΕ. Σε ότι αφορά το 2017, προβλέπεται μικρή επιτάχυνση του ρυθμού αύξησης του παγκόσμιου ΑΕΠ. Όμως, καθώς πολλοί από τους παράγοντες που παρατέθηκαν ενδέ-χεται να επενεργήσουν αντίθετα σε αυτή την εξέλιξη, το ΙΟΒΕ εκτιμά ότι είναι αρκετά πιθανό αυτός να μη μεταβληθεί.
Αύξηση του ΑΕΠ στο γ' τρίμηνο του 2016, κυρίως λόγω πολιτικών γεγονότων - capital controls ένα χρόνο νωρίτερα
Η ύφεση στην ελληνική οικονομία επί ένα έτος (γ' τρίμ. 2015 - β' τρίμ. 2016) ανακόπηκε στο τρίτο τρίμηνο του 2016, στο οποίο το ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 1,8%. Η άνοδος του ΑΕΠ σε αυτή την περίοδο -η μεγαλύτερη από το δεύτερο τρίμηνο του 2008- οφείλεται κατά κύριο λόγο στο χαμηλό επίπεδό του στο αντίστοιχο τρίμηνο του 2015, όταν είχε υποχωρήσει κατά 2,2%, λόγω της αβεβαιότητας από την υψηλή πολιτική ρευστότητα, την τραπεζική αργία και την επιβολή περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων. Συνεπώς, η αύξηση του ΑΕΠ στο 2016 σχεδόν αντισταθμίζει την πτώση του 2015. Στο σύνολο του εννεαμήνου Ιανουαρίου - Σεπτεμβρίου πέρυσι, το ΑΕΠ ανήλθε κατά 0,2%, έναντι κάμψης 0,6% στην ίδια περίοδο του 2015.
Ως προς τις τάσεις στις επιμέρους συνιστώσες του ΑΕΠ στο εννεάμηνο Ιανουαρίου - Σεπτεμβρίου, η εγχώρια κατανάλωση διευρύνθηκε κατά 0,5% σε σύγκριση με την ίδια περίοδο του 2015, έναντι οριακής υποχώρησης κατά 0,3% σε εκείνο το χρονικό διάστημα. Η αύξησή της οφείλεται αποκλειστικά στην άνοδο στο τρίτο τρίμηνο, κατά 3,8%. Η διεύρυνση των καταναλωτικών δαπανών των νοικοκυριών κατά 5,1% σε αυτό το τρίμηνο αποτέλεσε την αιτία της ανόδου της εγχώριας κατανάλωσης, καθώς η δημόσια κατανάλωση παρέμεινε για ακόμη ένα τρίμηνο σε πτωτική τροχιά. Εκτός από τις επιπτώσεις των πολιτικοοικονομικών γεγονότων το καλοκαίρι του 2015 στο επίπεδο - βάση σύγκρισης της ιδιωτικής κατανάλωσης (μείωση 4,1%), η σημαντική αύξηση των ηλεκτρονικών συναλλαγών διεύρυνε την επίσημη οικονομική δραστηριότητα και ενίσχυσε την ανοδική τάση ένα χρόνο μετά.
Η ισχυρή άνοδος των επενδύσεων στο πρώτο εξάμηνο του 2016 (+23,7%) ανακόπηκε στο τρίτο τρίμηνό του (16,9%). Επισημαίνεται ότι η πτώση στο τρίτο τρίμηνο προέρχεται από την εκτεταμένη συρρίκνωση των αποθεμάτων (-€1,7 δισεκ.). Στο σύνολο των τριών πρώτων τριμήνων πέρυσι οι επενδύσεις ήταν 10,2% υψηλότερες από ότι στο αντίστοιχο χρονικό διάστημα του 2015, όταν υποχωρούσαν κατά 13,2%. Η αύξηση των επενδυτικών δαπανών, η μεγαλύτερη στην περίοδο Ιανουαρίου - Σεπτεμβρίου από το 2008, οφείλεται κατά κύριο λόγο στη διεύρυνση των επενδύσεων πάγιου κεφαλαίου κατά 6,1% και δευτερευόντως στη μικρότερη αρνητική επίδραση των αποθεμάτων.
Στον εξωτερικό τομέα της οικονομίας, η συμπλήρωση τον περασμένο Ιούλιο ενός έτους από την επιβολή των capital controls, εξάλειψε τεχνικά την επίδρασή τους στις συγκρίσεις εισαγωγών και εξαγωγών με τον ίδιο τρίμηνο ένα χρόνο νωρίτερα, καθώς αυτή υφίσταται σε αμφότερες τις περιόδους. Κατόπιν αυτού του γεγονότος, η υποχώρηση σε αμφότερα τα σκέλη του εξωτερικού τομέα κατά το αρχικό εξάμηνο του 2016 αντιστράφηκε. Συγκεκριμένα, οι εξαγωγές ανήλθαν στο τρίτο τρίμηνο πέρυσι κατά 10,2%. Παρά αυτή την σημαντική άνοδο, στο εννεάμηνο Ιανουαρίου - Σεπτεμβρίου του 2016 οι εξαγωγές ήταν 1,6% λιγότερες από ότι πρόπερσι, όταν αυξάνονταν κατά 5,0%. Η κάμψη των εξαγωγών προήλθε από τη μείωση των εξαγωγών υπηρεσιών, κατά 14,1%. Αντιθέτως, οι εξαγωγές αγαθών διευρύνθηκαν κατά 10,7%.
Η άνοδος των εισαγωγών στο τρίτο περυσινό τρίμηνο ήταν ισχυρότερη σε σύγκριση με αυτή των εξαγωγών (12,0%). Την ενίσχυση των εισαγωγών ευνόησε η περαιτέρω άρση των capital controls στο τέλος του περασμένου Ιουλίου. Σε συνδυασμό με την ηπιότερη μείωσή τους σε σύγκριση με τις εξαγωγές στο πρώτο εξάμηνο, οι εισαγωγές αυξή-θηκαν στην περίοδο Ιανουαρίου - Σεπτεμβρίου του 2016 κατά 2,0%, οριακά περισσότερο από ότι ένα χρόνο νωρίτερα (+1,4%). Η διεύρυνση των εισαγωγών προήλθε από την ισχυρότερη ζήτηση για παραγόμενα στο εξωτερικό αγαθά (+6,6%), αφού οι εισαγωγές υπηρεσιών υπολείπονταν κατά 15,6% του επιπέδου τους το 2015. Η αύξηση των εισαγωγών, σε συνδυασμό με την κάμψη των εξαγωγών, οδήγησαν σε διεύρυνση του ελλείμματος του εξωτερικού τομέα σε εθνικολο- γιστικούς όρους, για πρώτη φορά την τελευταία τριετία, κατά €1,6 δισεκ. (+92,0%), στα €3,3 δισεκ. (2,4% του ΑΕΠ).
Οριακή άνοδος του ΑΕΠ το 2016, επιτάχυνση ανάκαμψης το 2017
Το πολιτικοοικονομικό περιβάλλον εγχωρίως κατά το τελευταίο τρίμηνο του 2016 και στην αρχή του νέου έτους καθορίζεται κυρίως από τις εξελίξεις γύρω από τη δεύτερη αξιολόγηση υλοποίησης του τρίτου Μνημονίου και την εφαρμογή των βραχυπρόθεσμων μέτρων για την ελάφρυνση του χρέους. Σε ότι αφορά την πραγματοποίηση των προαπαιτούμενων ενεργειών για την αξιολόγηση, η πρόοδος έως τώρα είναι μερική. Ως προς τα δημόσια οικονομικά, ακόμα δεν έχει παρουσιαστεί το Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής 2017 - 2020, το οποίο έπρεπε να έχει ολοκληρωθεί έως τον περασμένο Δεκέμβριο. Επίσης, με εξαίρεση τις νομικές ρυθμίσεις για τις ηλεκτρονικές πληρωμές, δεν έχουν πραγματοποιηθεί οι υπόλοιπες προγραμματισμένες ενέργειες για την ενίσχυση του μηχανισμού δημοσίων εσόδων, κυρίως η πλήρης ετοιμότητα της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων.
Στο πεδίο των προαπαιτούμενων διαρθρωτικών αλλαγών, περιλαμβάνονται σε όσες έχουν νομοθετηθεί η εφαρμογή των συστάσεων του OECD Toolkit III, το νέο ρυθμιστικό πλαίσιο για την άσκηση οικονομικής δραστηριότητας σε τρεις τομείς, ο νέος πτωχευτικός κώδικας, ο καινούργιος χωρικός σχεδιασμός, η επιτάχυνση της διοικητικής δίκης. Μεταξύ όσων μεταρρυθμίσεων εκκρεμούν, η πλέον σημαντική είναι οι περαιτέρω αλλαγές στην αγορά εργασίας, ενώ δεν έχει γίνει η κωδικοποίηση του εργατικού δικαίου. Στις μη υλοποιημένες μεταρρυθμίσεις περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων οι εναπομένουσες ενέργειες προκειμένου να είναι λειτουργική η Ελληνική Εταιρεία Συμμετοχών και Περιουσίας ΑΕ, η αλλαγή των διοικητικών συμβουλίων των τραπεζών και του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, η αναθεώρηση των επιδομάτων κοινωνικής πρόνοιας, η νομική ενίσχυση της ανεξαρτησίας της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας, η τροποποίηση του νομικού πλαισίου για την εξωδικαστική διευθέτηση μη εξυπηρετούμενων δανείων κ.ά.
Ταυτόχρονα με τη δεύτερη αξιολόγηση, σε εφαρμογή της απόφασης του Eurogroup της 24ης Μαΐου 2016, ξεκίνησε η διαπραγμάτευση για τα βραχυπρόθεσμα μέτρα ελάφρυνσης του δημόσιου χρέους. Καθώς αυτή η διαδικασία αποσκοπεί στη σταδιακή διασφάλιση της βιωσιμότητας του δημόσιου χρέους, κατέστη εφικτή η έναρξη των συνομιλιών με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) για την παροχή νέου δανείου. Οι αποφάσεις του Eurogroup της 5ης Δεκεμβρίου 2016 για το δημόσιο χρέος, στις οποίες περιλαμβανόταν και αναφορά στο στόχο για το πρωτογενές πλεόνασμα το 2018 και μεσοπρόθεσμα δεν έχουν αξιολογηθεί επισήμως από το ΔΝΤ. Ωστόσο, η διάσταση απόψεων μεταξύ ΕΕ και ΔΝΤ για την αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων στο δημόσιο χρέος και το ύψος των απαραίτητων πρωτογενών πλεονασμάτων, μάλλον και για άλλες πτυχές του τρίτου Προγράμματος, αντανακλώνται στο ότι σχεδόν δύο μήνες μετά την απόφαση του Eurogroup, το ΔΝΤ δεν έχει λάβει επισήμως απόφαση για μια νέα χρηματοδότηση ή όχι του ελληνικού κράτους.
Εκτός απ τη μη ελάφρυνση του δημόσιου χρέους, όσο διαρκούν οι διαπραγματεύσεις για την καταλληλότητα των σχετικών μέτρων και δεν ολοκληρώνεται η τρέχουσα αξιολόγηση, ένα άλλο θέμα στο οποίο δεν σημειώνεται εξέλιξη είναι η ένταξη της Ελλάδας στο μηχανισμό ποσοτικής χαλάρωσης (Q-E) της Ευρωπαϊκής Τράπεζας (ΕΚΤ). Η ένταξη της Ελλάδας στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης θα ενισχύσει σημαντικά τη ρευστότητα των τραπεζών και ακολούθως τη δυνατότητα χρηματοδότησης των επιχειρήσεων, βελτιώνοντας τις προοπτικές ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας. Όσο παρατείνονται οι διαπραγματεύσεις για το δημόσιο χρέος και τη δεύτερη αξιολόγηση, αφενός αυτές οι δυνατότητες δεν γίνεται να εξεταστούν - αξιοποιηθούν, αφετέρου το χρονικό διάστημα για το οποίο θα είναι διαθέσιμες περιορίζεται. Πάντως επισημαίνεται πως στην απόφαση της ΕΚΤ για την παράταση του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης αναφερόταν ότι αυτή διατηρεί το ενδεχόμενο περαιτέρω επιμήκυνσης ή και ενίσχυσης της ποσοτικής χαλάρωσης μετά το τέλος του 2017.
Προς το παρόν, η ρευστότητα του τραπεζικού συστήματος ενισχύεται σταδιακά, από την επιστροφή καταθέσεων με χαμηλό ρυθμό. Στην περίοδο Ιουνίου - Νοεμβρίου πέρυσι, το υπόλοιπο των καταθέσεων και των ρέπος διευρύνθηκε κατά €8,2 δισεκ., αναπληρώνοντας ένα μικρό τμήμα της συρρίκνωσής τους στην περίοδο Δεκεμβρίου 2014 - Ιουνίου 2015 (-€54,1 δισεκ.). Η χαμηλή επιστροφή καταθέσεων αντανακλά την παραμένουσα υψηλή επιφυλακτικότητά έναντι των περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων, παρά την περαιτέρω χαλάρωσή τους τον περασμένο Ιούλιο και Νοέμβριο. Η αναμονή των εξελίξεων γύρω από τη διευθέτηση των μη εξυπηρετούμενων δανείων επίσης αποτρέπει την επιστροφή των καταθέσεων.
Δεδομένων των υποτονικών αντιδράσεων νοικοκυριών και επιχειρήσεων στη χαλάρωση των capital controls, καθώς και της εκκρεμότητας γύρω από τα "κόκκινα" δάνεια, δεν αναμένονται εξελίξεις στη ρευστότητα του τραπεζικού συστήματος και την παροχή πιστώσεων έως ότου ολοκληρωθούν οι διαβουλεύσεις για το δημόσιο χρέος. Για την εκκίνηση μιας σειράς εξελίξεων οι οποίες θα οδηγήσουν στη βελτίωση της κεφαλαιακής επάρκειας των τραπεζών, κρίνεται απαραίτητη η ένταξη στο Q-E. Το συγκεκριμένο γεγονός θα ενισχύσει την εμπιστοσύνη εγχώριων καταθετών, αλλά και διεθνών επενδυτών, με αποτέλεσμα την εισροή κεφαλαίων.
Ακολούθως, θα ενισχυθεί η δυνατότητα παροχής δανείων και θα επιταχυνθούν τα βήματα για την άρση των capital controls.
Εκτός από τις εξελίξεις σχετικά με την αξιολόγηση του Προγράμματος και την ελάφρυνση του χρέους, βασικός παράγοντας ο οποίος επηρέασε την τάση της ελληνικής οικονομίας στο δεύτερο εξάμηνο της προηγούμενης χρονιάς και θα συνεχίσει να τη διαμορφώνει το 2017, πιθανόν σε μεγαλύτερο βαθμό, είναι τα νέα δημοσιονομικά μέτρα. Η αύξηση ήδη υπαρχόντων φόρων (ΕΦΚ στο πετρέλαιο και στο υγραέριο κίνησης, φόρος κατανάλωσης στον καπνό) και η επιβολή καινούργιων (τέλος συνδρομητών σταθερής τηλεφωνίας, φόρος στην εισαγωγή καφέ) από την αρχή του τρέχοντος έτους θα περιορίσουν περαιτέρω το πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών.
Οι εντονότερες πιέσεις από τα μέτρα που θα εφαρμοστούν από την αρχή του τρέχοντος έτους μάλλον θα ασκηθούν στο εισόδημα των ελευθέρων επαγγελματιών και των αγροτών, από την αλλαγή του τρόπου υπολογισμού των ασφαλιστικών εισφορών. Η πολύμηνη ασάφεια για το πως αυτός θα εφαρμοστεί κλιμάκωσε την αβεβαιότητα στους ελεύθερους επαγγελματίες, προκαλώντας ανακατατάξεις από το τελευταίο περυσινό τρίμηνο (π.χ. κλείσιμο βιβλίων, μεταβολή νομικής μορφής (σε ΙΚΕ ή ΑΕ)). Ανεξαρτήτως της επιλογής μεταβολής, η μετάβαση σε μια νέα κατάσταση θα επενεργήσει περιοριστικά, τουλάχιστον προσωρινά, στη δραστηριότητα των ελεύθερων επαγγελματιών οι οποίοι θα διέλθουν αυτή τη διαδικασία.
Σε ότι αφορά τις εξελίξεις σε άλλα πεδία οι οποίες θα επηρεάσουν τη δυναμική της ελληνικής οικονομίας το 2017, οι καθυστερήσεις στη λειτουργία της Ελληνικής Εταιρείας Συμμετοχών και Περιουσίας ΑΕ θα επιδράσουν ανασχετικά στην υλοποίηση του προγράμματος αποκρατικοποιήσεων. Από την άλλη πλευρά, ο αυξημένος σε σχέση με προηγούμενα έτη αριθμός αποκρατι-κοποιήσεων που ολοκληρώθηκαν το 2016, θα αποτυπωθεί στις επενδύσεις από το 2017, όταν προετοιμαστούν και αδειοδοτηθούν τα συνοδευτικά επενδυτικά σχέδια. Ώθηση στην επενδυτική δραστηριότητα παραπλήσια με αυτή το 2016 αναμένεται από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ).
Στον εξωτερικό τομέα της ελληνικής οικονομίας, ορισμένες από τις αλλαγές που έγιναν τον περασμένο Ιούλιο στα capital controls, ευνοούν τις εισαγωγές. Βάσει των πλέον πρόσφατων στοιχείων από την Τράπεζα της Ελλάδος, οι εξαγωγές αγαθών - υπηρεσιών διευρύνθηκαν στο τρίμηνο Αυγούστου - Οκτωβρίου πέρυσι κατά 4,7%. Μεγαλύτερη ήταν η άνοδος των εισαγωγών (6,6%). Η ευρύτερη άνοδος των εισαγωγών οδήγησε σε μικρή μείωση του πλεονάσματος του ισοζυγίου αγαθών - υπηρεσιών έναντι του ίδιου τριμήνου ένα χρόνο νωρίτερα, κατά €87,8 εκατ. ή 2,9%. Οι πρόσφατες τάσεις σε εξαγωγές και εισαγωγές, αφενός αναδεικνύουν τη στήριξη που σταδιακά λαμβάνουν οι εξαγωγικές επιχειρήσεις από τις πωλήσεις στο εξωτερικό. Αφετέρου, δείχνουν ότι οι συσσωρευμένες ανάγκες επιχειρήσεων και νοικοκυριών σε εισαγωγές εξαιτίας των περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων, οδηγούν σε εντονότερη αύξησή τους από τις εξαγωγές καθώς αυτοί χαλαρώνουν. Τούτων δεδομένων, αναμένεται στο τέλος του 2016 και τουλάχιστον στο πρώτο εξάμηνο του τρέχοντος έτους συνέχιση της αύξησης των εξαγωγών, αλλά και επιδείνωση του ισοζυγίου αγαθών - υπηρεσιών.
Συνεκτιμώντας τα πρόσφατα πολιτικο-οικονομικά γεγονότα, τις αναμενόμενες εξελίξεις και τα διαθέσιμα στοιχεία για τις τάσεις σε οικονομικά μεγέθη στην Ελλάδα στην πραγματοποίηση προβλέψεων για τις συνιστώσες του ΑΕΠ, η έντονη άνοδος της κατανάλωσης των νοικοκυριών στο τρίτο τρίμηνο του 2016 θα αποκλιμακωθεί αρκετά στο επόμενο, εξαιτίας των δημοσιονομικών μέτρων που λήφθηκαν στο πλαίσιο της πρώτης αξιολόγησης. Πάρα ταύτα, η ιδιωτική κατανάλωση θα αυξηθεί στο τέλος του προηγούμενου έτους, από τη διαμόρφωση της ανεργίας λίγο παραπάνω από ότι τους καλοκαιρινούς μήνες, αλλά και από τη χορήγηση της εφάπαξ ενίσχυσης στους χαμηλοσυνταξιούχους, ύψους €616 εκατ. Κατόπιν της ήπιας ενίσχυσής της στο τέταρτο τρίμηνο πέρυσι, εκτιμάται ότι η κατανάλωση των νοικοκυριών διευρύνθηκε το 2016 περίπου κατά 1,0%, άνοδος που είναι η μεγαλύτερη από το 2010.
Η επίδραση των δημοσιονομικών μέτρων θα είναι πλήρης από την αρχή του 2017, όταν εφαρμοστούν όσα είχε προγραμματιστεί να ξεκινήσουν από τότε (αλλαγές στην άμεση φορολογία ελεύθερων επαγγελματιών, στον τρόπο υπολογισμού των ασφαλιστικών εισφορών τους). Πρόσθετες επιβαρύνσεις θα προκύψουν από δημοσιονομικές παρεμβάσεις οι οποίες θα οριστικοποιηθούν στη δεύτερη αξιολόγηση, π.χ. στα ειδικά μισθολόγια του δημόσιου τομέα. Στον αντίποδα, ενισχυτικά στη διεύρυνση της κατανάλωσης των νοικοκυριών θα επενεργήσει η συνέχιση της αύξησης της απασχόλησης, με μικρότερο ρυθμό από πέρυσι, κυρίως στους εξωστρεφείς μεταποιητικούς κλάδους, στον Τουρισμό και στις Κατασκευές. Η επέκταση των ηλεκτρονικών συναλλαγών, που διευρύνει την επίσημη οικονομική δραστηριότητα, επίσης θα συμβάλλει στη διεύρυνση της ιδιωτικής κατανάλωσης. Ως αποτέλεσμα των ποικίλων, αντίρροπων μεταξύ τους δυνάμεων που θα επιδράσουν στην ιδιωτική κατανάλωση κατά το τρέχον έτος, προβλέπεται ήπια αύξησή της, στην περιοχή του 1,7%.
Η επανεκκίνηση της δημοσιονομικής προσαρμογής στο β' εξάμηνο του 2015 και οι προσπάθειες επίτευξης του στόχου για το πρωτογενές έλλειμμα ο οποίος είχε τεθεί για πρόπερσι, είχαν οδηγήσει σε συγκράτηση της δημόσιας κατανάλωσης. Από αυτό το γεγονός προήλθε η μικρότερη ετήσια υποχώρηση των δημόσιων καταναλωτικών δαπανών κατά το τρίτο τρίμηνο του 2016. Η χαμηλότερη από όλα τα τρίμηνα του 2015 δημόσια κατανάλωση στο τελευταίο τρίμηνό του, σε συνδυασμό με τα καλά αποτελέσματα εκτέλεσης του περυσινού προϋπολογισμού στο εννεάμηνο Ιανουαρίου - Σεπτεμβρίου ως προς τις δαπάνες, έχουν διαμορφώσει τις συνθήκες ανόδου της στο τέταρτο τρίμηνο του 2016, περίπου κατά 1,5%. Η αναμενόμενη άνοδος των καταναλωτικών εξόδων του δημόσιου τομέα στο τελευταίο τρίμηνο του 2016 δεν θα μεταβάλλει την τάση στο σύνολο του έτους, με αποτέλεσμα την περιστολή τους κατά περίπου 0,5%. Σε ότι αφορά την τάση της δημόσιας κατανάλωσης το τρέχον έτος, στον Προϋπολογισμό του 2017 η έμφαση για τη συνέχιση της δημοσιονομικής προσαρμογής δίνεται στην ενίσχυση των φορολογικών εσόδων. Άλλωστε, τα ήδη γνωστά μέτρα στο σκέλος των δαπανών αφορούν σχεδόν αποκλειστικά σε συντάξεις, επιδόματα και ασφαλιστικές εισφορές του δημοσίου, όχι σε καταναλωτικά έξοδα. Δεδομένων των δημοσιονομικών παρεμβάσεων που έχουν σχεδιαστεί για το 2017, προβλέπεται ότι η δημόσια κατανάλωση θα διευρυνθεί ήπια στη διάρκειά του.
Στο πεδίο των επενδύσεων, η σημασία της ένταξης στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ για την ενίσχυση της κεφαλαιακής επάρκειας του τραπεζικού συστήματος και ακολούθως τη δυνατό- τητά του να παρέχει ρευστότητα στις επιχειρήσεις είναι καθοριστική. Εφόσον δεν σημειωθούν εξελίξεις στα θέματα της δεύτερης αξιολόγησης και των βραχυπρόθεσμων μέτρων για την ελάφρυνση του χρέους οι οποίες θα οδηγήσουν σε είσοδο της Ελλάδας στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης, η πιστωτική πολιτική των τραπεζών δεν θα μεταβληθεί. Επιπρόσθετα, η άρση των περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων θα καθυστερήσει και η χαλάρωσή τους θα είναι αργή, ανάλογη με το ρυθμό επιστροφής των καταθέσεων. Σε κάθε περίπτωση, η διαδικασία διαχείρισης των «κόκκινων δανείων» θα επιδράσει ανασταλτικά σε επιχειρήσεις και τράπεζες, για την υλοποίηση και τη χρηματοδότηση επενδύσεων αντίστοιχα.
Εκτός από την κεφαλαιακή ενίσχυση του τραπεζικού συστήματος και την υλοποίηση μέτρων στην κατεύθυνση της διασφάλισης της βιωσιμότητας του δημόσιου χρέους, δηλαδή παρεμβάσεις που αποσκοπούν στη βελτίωση του μακροοικονομικού περιβάλλοντος, οι επενδυτές ενδιαφέρονται για τις συνθήκες οι οποίες επικρατούν στο επιχειρηματικό περιβάλλον. Οι διαδοχικές αλλαγές στην φορολογία επιχειρήσεων και ελεύθερων επαγγελματιών την τελευταία διετία, οι μεταβολές στις ασφαλιστικές εισφορές, καθώς και η αίσθηση μεταβλητότητας του ρυθμιστικού πλαισίου στην Ελλάδα που προξενούν, αποτελούν αποτρεπτικό παρά-γοντα στην ανάληψη επενδυτικού ρίσκου. Βεβαίως, και οι αλλαγές στις υπόλοιπες παραμέτρους του επιχειρηματικού περιβάλλοντος θα καθορίσουν τις επενδυτικές αποφάσεις, όπως η σχεδιαζόμενη μεταρρύθμιση στην αγορά εργασίας.
Πέρα από τα γεγονότα και τις πιθανές εξελίξεις που επηρεάζουν τις επενδυτικές αποφάσεις πολλών κλάδων, υφίστανται σε ορισμένους εξ' αυτών συγκεκριμένες συνθήκες, που αφορούν και στις επενδύσεις τους. Για παράδειγμα, η συνέχιση της ανόδου της εξαγωγικής ζήτησης το 2016 και το παραμένον σχετικά χαμηλό ενεργειακό κόστος, παρά την πρόσφατη αύξηση της τιμής του πετρελαίου, ευνοούν την πραγματοποίηση επενδύσεων σε κάποιους εκ των κλάδων του πρωτογενή τομέα και της Μεταποίησης.
Σε ότι αφορά τη συμμετοχή του δημόσιου τομέα στην επενδυτική δραστηριότητα, εκτιμάται ότι οι δαπάνες του ΠΔΕ ήταν στο σύνολο του περασμένου έτους αμετάβλητες σε σχέση με πρόπερσι (€6,4 δισεκ.). Δεδομένου του ότι ο προϋπολογισμός δαπανών του ΠΔΕ για το 2017 είναι ίδιος με του 2016 (€6,75 δισεκ.), θεωρείται πλέον πιθανό ότι οι ενισχύσεις που θα παράσχει φέτος θα διαμορφωθούν στο ίδιο επίπεδο για τρίτο έτος.
Αντιθέτως, αρκετά μεγαλύτερη ώθηση στις επενδύσεις από ότι το 2016 εκτιμάται ότι θα προέλθει από τις ιδιωτικοποιήσεις και τις παραχωρήσεις οι οποίες ολοκληρώθηκαν πέρυσι.
Δεδομένων κυρίως της μη ολοκλήρωσης της δεύτερης αξιολόγησης και των επενεργειών της, των εκκρεμοτήτων στις αλλαγές διοικήσεων στις τράπεζες, της αναμονής οριστικοποίησης των ρυθμίσεων για τις ασφαλιστικές εισφορές και τα εργασιακά θέματα, καθώς και του σχετικά υψηλού επιπέδου επενδύσεων στο τελευταίο τρίμηνο του 2015, εκτιμάται ότι οι επιχειρήσεις υποχώρησαν οριακά στην ίδια περίοδο του 2016.
Ακολούθως, στο σύνολο της προηγούμενης χρονιάς, οι επενδυτικές δαπάνες ήταν 7,0% υψηλότερες από ότι πρόπερσι. Η ανοδική τάση αναμένεται να συνεχιστεί φέτος με ελαφρώς ταχύτερο ρυθμό, στην περιοχή του 12%, λόγω των επενδύσεων από μεταποιητικούς, εξωστρεφείς κλάδους, της εκκίνησης υλοποίησης επενδυτικών σχεδίων τα οποία σχετίζονται με αποκρατικοποιήσεις και των δημοσίων έργων.
Στον εξωτερικό τομέα, η άνοδος που αποτυπώθηκε σε αμφότερα τα σκέλη του στο τρίτο περυσινό τρίμηνο, θα συνεχιστεί τουλάχιστον στο τελευταίο τρίμηνο του 2016 και στο πρώτο του τρέχοντος έτους, καθώς στην αντίστοιχη περίοδο ένα χρόνο νωρίτερα δεν είχε σημειωθεί κάποια χαλάρωση των περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων ως προς τις διεθνείς εμπορικές συναλλαγές, που θα συνέβαλε στην εκτόνωση της συσσωρευμένης ζήτησης, για αμφότερες εισαγωγές και εξαγωγές. Κατόπιν της αρκετά μικρότερης διεύρυνσης των εξαγωγών στο κατά- ληκτικό περυσινό τρίμηνο από ότι στο προηγούμενο, η πτώση τους στο σύνολο του έτους θα διαμορφωθεί στην περιοχή του 0,7%. Η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών προϊόντων και υπηρεσιών από τη χαμηλή ισοτιμία ευρώ/δολαρίου θα συνεχιστεί στο τρέχον έτος. Οι παραμένουσες αναταραχές στις χώρες της νοτιοανατολικής Μεσογείου, ιδίως στην Τουρκία, θα ευνοήσουν μια νέα αύξηση του διεθνούς τουρισμού, αλλά και των σχετικών εισπράξεων. Στήριξη στις εξαγωγές υπηρεσιών θα προέλθει και από τις διεθνείς μεταφορές, χάρη και στη λειτουργία του επιπλέον προβλήτα ο οποίος εγκαινιάστηκε στον ΟΛΠ. Συνισταμένη των τάσεων στις επιμέρους συνιστώσες των εξαγωγών το 2017 θα είναι η διαμόρφωσή τους περίπου 5,5-6,0% υψηλότερα από ότι πέρυσι.
Στο σκέλος των εισαγωγών, η τονωτική επίδραση της χαλάρωσης των capital controls θα συνεχιστεί τουλάχιστον στο τελευταίο τρίμηνο της προηγούμενης χρονιάς και κατά τους περισσότερους μήνες του πρώτου φετινού εξαμήνου, έως ότου εκτονωθεί αρκετά η συσσωρευμένη ζήτηση για εισαγωγές. Από την άλλη πλευρά, η σταδιακή εφαρμογή των δημοσιονομικών μέτρων θα μετριάσει την αύξηση της κατανάλωσης, ασκώντας αντίστοιχες επιδράσεις στην εισαγωγική ζήτηση, χωρίς ωστόσο να αποτρέψει την άνοδό της στο τελευταίο τρίμηνο. Η ισχυρή αύξηση των εισαγωγών στο δεύτερο εξάμηνο του 2016 θα διαμορφώσει την τάση τους στο σύνολό του, οδηγώντας σε διεύρυνσή τους κατά 2,5 με 3,0%. Εκτός από τη συσσωρευμένη ζήτηση για εισαγωγές λόγω capital controls, η αναμενόμενη αύξηση της εγχώριας ζήτησης το 2017, τόσο από την υψηλότερη ιδιωτική κατανάλωση όσο και από τις επενδύσεις, θα διοχετευθεί σε μεγάλο βαθμό σε αγαθά και υπηρεσίες που δεν παράγονται εγχωρίως. Αντίρροπα στη διεύρυνση των εισαγωγών θα επενεργήσει η άνοδος της τιμής του πετρελαίου και η χαμηλή ισοτιμία του ευρώ έναντι του δολαρίου, που περιορίζει την αγοραστική δύναμη. Ακολούθως, οι εισαγωγές προβλέπεται να είναι 7,5-8,0% υψηλότερες το 2017.
Συνεκτιμώντας τις παραπάνω τάσεις σε παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν τις συνιστώσες του ΑΕΠ, καθώς και την ένταση της ανόδου του στο τρίτο περυσινό τρίμηνο, η πρόβλεψη του ΙΟΒΕ για τη μεταβολή του ΑΕΠ το 2016 αναθεωρείται από ύφεση σε ανάπτυξη, της τάξης του 0,4%. Σύμφωνα με τα έως τώρα δεδομένα, η μεγέθυνση της ελληνικής οικονομίας θα επιταχυνθεί το 2017, στην περιοχή του 1,5%-1,8%.
Συνεχίζεται η υπέρβαση στόχων του Κρατικού Προϋπολογισμού στο ενδεκάμηνο πέρυσι
Βάσει των οριστικών στοιχείων για την υλοποίηση του Κρατικού Προϋπολογισμού στο ενδεκάμηνο του 2016, αυτός παρουσίασε πλεόνασμα €2,02 δισεκ., έναντι στόχου για έλλειμμα €1,85 δισεκ. Το πρωτογενές αποτέλεσμα ανήλθε σε €7,42 δισεκ., επίπεδο που είναι υπερδιπλάσιο του σχετικού στόχου (€3,55 δισεκ.). Η υπέρβαση του στόχου για το πρωτογενές πλεόνασμα προήλθε κυρίως από τη συγκράτηση των πρωτογενών δαπανών, κατά €2,36 δισεκ. Όμως, συνέβαλαν σε αυτή την επίδοση και τα υψηλότερα των αναμενόμενων έσοδα του Τακτικού Προϋπολογισμού, κατά €1,45 δισεκ.
Ο περιορισμός των πρωτογενών δαπανών προέρχεται κυρίως από τις λιγότερες δαπάνες του Τακτικού Προϋπολογισμού (ΤΠ), κατά €1,28
δισεκ. Όμως, και η ύπο-εκτέλεση του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ) ήταν σημαντική, καθώς οι πληρωμές του υπολείπονταν κατά €1,08 δισεκ. των προγραμματισμένων. Η συγκράτηση των δαπανών του ΤΠ ήταν εντονότερη στις καταναλωτικές δαπάνες - δαπάνες υπό κατανομή, στις δαπάνες κοινωνικής προστασίας και στις επιχορηγήσεις ασφαλιστικών ταμείων. Σε ότι αφορά τα τακτικά έσοδα, οι εισπράξεις φόρου εισοδήματος νομικών προσώπων ήταν 13,7% υψηλότερες των αναμενόμενων, κυρίως λόγω των αυξήσεων στο φορολογικό συντελεστή των ΑΕ και στην προκαταβολή φόρου, ενώ η υπέρβαση ήταν χαμηλότερη στα έσοδα από φορολογία φυσικών προσώπων (+2,0%). Στην πλευρά των έμμεσων φόρων, οι εισπράξεις από λοιπούς ειδικούς φόρους κατανάλωσης ήταν 5,2% μεγαλύτερες των αναμενόμενων και από το ΦΠΑ 1,7% περισσότερες από το σχετικό στόχο. Όλοι οι στόχοι για τους έμμεσους φόρους επιτεύχθηκαν, εκτός από εκείνο για τον ΕΦΚ ενεργειακών προϊόντων. Πέρα από τα πρόσθετα φορολογικά μέτρα που επιβλήθηκαν σταδιακά, στην ενίσχυση των εσόδων συνέβαλε η εκτεταμένη χρήση πιστωτικών και χρεωστικών καρτών.
Κρατικός Προϋπολογισμός 2017: Έμφαση σε υψηλότερα φορολογικά έσοδα για την επίτευξη των στόχων
Βάσει της Εισηγητικής Έκθεσης του Προϋπολογισμού για το 2017, το έλλειμμα του Κρατικού Προϋπολογισμού (ΚΠ) θα μειωθεί από €4,18 δισεκ., ή 2,4% του ΑΕΠ, σε €1,55 δισεκ. (0,9% του ΑΕΠ). Επιπλέον, εκτιμάται ότι το πρωτογενές πλεόνασμα σχεδόν θα τριπλασιαστεί, από €1,42 δισεκ. σε €4,0 δισεκ., ή 2,2% του ΑΕΠ. Η μεγάλη βελτίωση οφείλεται στην αύξηση των εσόδων του Τακτικού Προϋπολογισμού (ΤΠ) κατά €2,4 δισεκ., ή 5,0% έναντι του 2016, ενώ οι δαπάνες του ΤΠ θα περιοριστούν σε μικρό βαθμό (-0,9% ή -€440 εκατ.). Η διεύρυνση αναμένεται να προέλθει κυρίως από τους έμμεσους φόρους (+5,3% ή +€335 εκατ.), τη φορολογία εισοδήματος φυσικών προσώπων (+14,5% ή +€1,16 δισεκ.) και τα μη φορολογικά έσοδα (+25,0% ή +€1,36 δισεκ.), λόγω αυξημένων εισπράξεων από την εκχώρηση αδειών και δικαιωμάτων. Συνεπώς, όπως είχε διαφανεί από το Προσχέδιο του Κρατικού Προϋπολογισμού για το τρέχον έτος, η επίτευξη του στόχου για το ισοζύγιο του Κρατικού Προϋπολογισμού το 2017 βασίζεται πρωτίστως στην ενίσχυση των φορολογικών εσόδων.
Υποχώρηση της ανεργίας το 2016, συνέχιση της πτώσης της με μικρότερο ρυθμό το 2017
Η ανεργία στην Ελλάδα υποχώρησε το τρίτο τρίμηνο του 2016 στο 22,6%, από 24% στο αντίστοιχο τρίμηνο του 2015 και 23,1% στο αμέσως προηγούμενο περυσινό τρίμηνο. Στο σύνολο των τριών πρώτων τριμήνων του προηγούμενου έτους η ανεργία διαμορφώθηκε στο 23,5%, μιάμιση ποσοστιαία μονάδα χαμηλότερα από την αντίστοιχη περίοδο πρόπερσι. Η νέα κάμψη της ανεργίας αντανακλά αφενός την ανοδική τάση στην παραγωγική δραστηριότητα ορισμένων τομέων από την αρχή του 2016 (π.χ. Μεταποίηση), αφετέρου τις συνήθεις, ευνοϊκές εποχικές επιδράσεις στην απασχόληση από συγκεκριμένους κλάδους (Τουρισμός, Μεταφορά - αποθήκευση). Σημαντική παρέμεινε η δημιουργία θέσεων εργασίας στο δημόσιο τομέα, λόγω των προγραμμάτων κοινωφελούς εργασίας του ΟΑΕΔ, αλλά και των προσλήψεων επιτυχόντων σε διαγωνισμούς του ΑΣΕΠ παρελθόντων ετών. Οι κλάδοι οι οποίοι συνέβαλαν στην κάμψη της ανεργίας κατά το εννεάμηνο Ιανουαρίου - Σεπτεμβρίου, θα συνεχίσουν να δημιουργούν θέσεις εργασίας και στο τελευταίο τρίμηνο του 2016, καθώς για όσους είναι διαθέσιμα στοιχεία παραγωγής για αυτή την περίοδο, προκύπτει συνέχιση της ανόδου της. Από την άλλη πλευρά, οι αλλαγές στην άμεση φορολογία και τις ασφαλιστικές εισφορές στις δραστηριότητες των ελεύθερων επαγγελματιών θα προκαλέσουν ανακατατάξεις, με επιπτώσεις στην απασχόλησή τους από το τελευταίο τρίμηνο του 2016. Συνισταμένη των παραπάνω επιδράσεων στην απασχόληση αναμένεται να είναι η μικρή αύξηση της ανεργίας στο τέταρτο τρίμηνο του 2016. Όμως θα παραμείνει σαφώς μικρότερη από ότι ένα χρόνο νωρίτερα και συνολικά στο περασμένο έτος εκτιμάται ότι διαμορφώθηκε στο 23,4%.
Σε ότι αφορά τις τάσεις στην αγορά εργασίας το 2017, η διεύρυνση της απασχόλησης σε ορισμένους από τους κλάδους του ιδιωτικού τομέα με τη μεγαλύτερη συμβολή στην εξασθένιση της ανεργίας πέρυσι, θα έχει σαν αποτέλεσμα την περαιτέρω κάμψη της. Ενδεικτικά, η αύξηση των εξαγωγών αγαθών θα υποστηρίξει τη δημιουργία θέσεων εργασίας στη Μεταποίηση, ενώ η υψηλότερη διεθνής τουριστική κίνηση, η οποία ενισχύεται από την παραμένουσα γεωπολιτική αστάθεια στη νοτιοανατολική Μεσόγειο, θα διατηρήσει για ακόμα ένα έτος την απασχόληση στον τουριστικό τομέα σε ανοδική τροχιά. Την πραγματοποίηση επενδύσεων και την αύξηση των θέσεων εργασίας εκτιμάται ότι θα ευνοήσουν οι επερχόμενες αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις. Η σημαντική δημιουργία θέσεων απασχόλησης από προγράμματα του ΟΑΕΔ θα συνεχιστεί, αφού σύμφωνα με το Προσχέδιο του Κρατικού Προϋπολογισμού για το 2017, για την προστασία των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, μεταξύ άλλων θα δημιουργηθούν βραχυπρόθεσμες ευκαιρίες απασχόλησης για 52.000 μακροχρόνια ανέργους. Στον αντίποδα, οι αλλαγές στην άμεση φορολογία και τις ασφαλιστικές εισφορές των ελεύθερων επαγγελματιών, τουλάχιστον σε πρώτη φάση θα επενεργήσουν περιοριστικά στην απασχόληση στους κλάδους τους. Η αύξηση εμμέσων φόρων, σε συνδυασμό με τη μείωση του αφορολόγητου ορίου εισοδήματος για τα φυσικά πρόσωπα και τις περικοπές επικουρικών συντάξεων το περασμένο φθινόπωρο, αναμένεται να ασκήσουν πιέσεις στο διαθέσιμο εισόδημα, με ανάλογες επιπτώσεις στην καταναλωτική ζήτηση, τη δραστηριότητα στο λιανικό εμπόριο και την απασχόληση στο συγκεκριμένο κλάδο. Συνεκτιμώντας τις αναμενόμενες επιδράσεις, μάλλον η ανεργία θα συνεχίσει να υποχωρεί το 2017, όμως η πτώση της θα είναι λίγο μικρότερη από πέρυσι, περίπου μια ποσοστιαία μονάδα (22,3%).
Κάμψη αποπληθωρισμού στο τέλος του 2016, αύξηση τιμών κυρίως από άνοδο τιμής πετρελαίου και έμμεσους φόρους το τρέχον έτος
Η υποχώρηση του Γενικού Δείκτη Τιμών Καταναλωτή εξασθένησε στο καταληκτικό τρίμηνο του 2016, στο 0,4%. Τον προηγούμενο Δεκέμβριο οι τιμές δεν μεταβλήθηκαν σε σύγκριση με ένα χρόνο νωρίτερα, για πρώτη φορά μετά από σχεδόν τέσσερα χρόνια. Συνολικά το 2016 ο αποπληθωρισμός διαμορφώθηκε στο 0,8%, σχεδόν μια ποσοστιαία μονάδα χαμηλότερα από ότι πρόπερσι (1,7%).
Ο βασικός παράγοντας που συντήρησε τον αποπληθωρισμό από το φθινόπωρο του 2014, η πτώση της τιμής του πετρελαίου, φαίνεται ότι έχει αντιστραφεί από τον περασμένο Οκτώβριο. Αιτία για αυτή την εξέλιξη είναι η απόφαση του Διεθνούς Ενεργειακού Φόρουμ για περιορισμό της ημερήσιας πετρελαϊκής παραγωγής. Η αύξηση της τιμής του πετρελαίου, που ήδη εξανέμησε τον αποπληθωρισμό στο τελευταίο τρίμηνο του 2016, αναμένεται να αποτελέσει τη βασική αιτία ανόδου του Δείκτη Τιμών Καταναλωτή φέτος.
Ανασχετικά στη συνέχιση του αποπληθωρισμού στην ελληνική οικονομία για πέμπτο χρόνο αναμένεται να επενεργήσουν και οι νέοι έμμεσοι φόροι ή οι αυξήσεις ήδη υπαρχόντων οι οποίοι προβλέπεται να εφαρμοστούν από την 1η Ιανουαρίου του 2017. Η ενίσχυση της καταναλωτικής ζήτησης, κυρίως από τη διεύρυνση της απασχόλησης και όχι από την αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματος, το οποίο θα περιοριστεί από την άνοδο της άμεσης φορολογίας και τις υψηλότερες ασφαλιστικές εισφορές σε σύγκριση με φέτος, επίσης θα αποτρέψει μια νέα πτώση τιμών στην ελληνική οικονομία. Η προβλεπόμενη άνοδος του Γενικού Δείκτη Τιμών Καταναλωτή το 2017 αναμένεται να είναι 1,3%.
Ειδικές μελέτες για τις οικονομικές επιπτώσεις από τις νέες αυξήσεις στη φορολογία καυσίμων και προϊόντων καπνού
Μεγάλο μέρος της αύξησης των φορολογικών εσόδων το 2017 προγραμματίζεται ότι θα προέλθει από την αύξηση της φορολογίας των καυσίμων και των προϊόντων καπνού (Ν.4389/2016). Το ΙΟΒΕ ολοκλήρωσε πρόσφατα ειδικές αναλύσεις στις οποίες εξετάστηκαν οι οικονομικές επιπτώσεις από τις νέες αυξήσεις των ειδικών φόρων κατανάλωσης στα καύσιμα και στα προϊόντα καπνού και ο βαθμός στον οποίο οι στόχοι των πρόσθετων εσόδων είναι πιθανό να επιτευχθούν.
Από τις αναλύσεις προέκυψε ότι οι στόχοι πρόσθετων εσόδων στον Προϋπολογισμό του 2017 είναι ιδιαίτερα αισιόδοξοι. Η επίπτωση στα έσοδα γίνεται δυσμενέστερη αν ληφθούν υπόψη οι επιπλέον αρνητικές επιπτώσεις στα έσοδα από την υποχώρηση της οικονομικής δραστηριότητας που συνδέεται με την αύξηση των φόρων.
Ένας από τους κύριους παράγοντες που συμβάλει σε αυτές τις εκτιμήσεις είναι η ευρεία δυνατότητα διεξαγωγής παράνομου εμπορίου, η οποία φαίνεται ότι είναι πολύ διαδομένη στις συγκεκριμένες κατηγορίες προϊόντων και καθιστά ιδιαίτερα επισφαλή τη δυνατότητα άντλησης πρόσθετων εσόδων μετά από αύξηση των φορολογικών τους συντελεστών.
Ολόκληρη η έκθεση